De cranberry of lepeltjesheide, ook onder de naam grote veenbes in Heukels Flora genoemd geweest, is een plant uit de heidefamilie (Ericaceae). Het is een kruipende of overhangende plant met dunne stengels. In Nederland is de plant algemeen op de waddeneilanden, vrij zeldzaam in het Drents district en zeer zeldzaam in de rest van Nederland. De plant wordt onder meer in Noord-Amerika geteeld. Verspreiding De soort komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika en is in Europa een exoot. Het verhaal gaat dat in 1845 een vat bessen op Terschelling aanspoelde en door een jutter achter de eerste duinenrij werd gebracht, omdat hij dacht dat het om een waardevol vat wijn ging. Toen de inhoud uit bessen bleek te bestaan, liet hij die ter plaatse achter, waarna de soort zich op Terschelling uit kon zaaien. Levende planten werden daar in 1868 ontdekt door botanicus Franciscus Holkema. Vóór die tijd werd de soort echter al in Engeland en Duitsland gekweekt om de eetbare en vitamine C-rijke vruchten. Gebruik Bereidingen van cranberry’s (bijvoorbeeld gedroogd of als cranberrysap) zijn effectief in de preventie en behandeling van blaasontsteking. Er zijn drie soorten verbindingen in cranberry’s die verantwoordelijk worden gehouden voor dit effect. De proanthocyanidines in cranberry’s remmen de aanmaak van de bacteriële celwand en voorkomen de expressie van de haartjes (pili) waarmee de E. coli zich probeert te hechten aan het epitheel in de urinebuis. De proanthocyanidines zijn in cranberry op een andere wijze (A-type) gebonden in vergelijking met die in andere fruitsoorten (B-type). Juist deze type A-proanthocyanidines zijn effectief in het voorkomen van kolonisatie door E. coli. Ook fructose in cranberry’s heeft enige anti-adhesieve eigenschappen, maar vooral mannose vermindert de hechting van pathogene bacteriën. Daardoor verminderen de kolonisatiemogelijkheden van deze bacteriën, waardoor ze via de urinestroom naar buiten worden gespoeld. Cranberry’s kunnen op diverse manieren gebruikt worden: vers, gedroogd, als cranberrysap, gekookt (cranberrycompote,) als capsules Voedingswaarden Deze waarden gelden voor het onbereide product. Soort Per 100 Gram. RI* Energie 98 kJ (24 kcal) Vet 0.1 g Waarvan verzadigd 0 g Totaal onverzadigde vetzuren 0.1 g Koolhydraten 3.5 g Waarvan suikers 3.5 g Voedingsvezel 3.5 g Eiwitten 0.4 g Zout 0 g Vitamine C 15 mg 18.75% *Referentie-inname van een gemiddelde volwassene is 8400 kJ / 2000 kcal.